امروزه هنر درمانی به عنوان شیوه‌ای مؤثر و روشی جدید در توانبخشی و درمان افراد دچار عارضه‌های روحی و روانی مورد توجه کارشناسان و فعالان حوزه علوم توانبخشی و هنرهای نمایشی (تئاتر) قرار گرفته به طوری که در حال حاضر این شیوه درمانی در بسیاری از کشورها بخصوص کشورهای اروپایی و آمریکایی و کشورهای اسکاندیناوی به عنوان روشی مؤثر در درمان افراد نیازمند مورد توجه است.
تئاتر درمانی یکی از روش‌های هنر درمانی است که در مسیر توانبخشی و درمان بیماران روحی و روانی به درستی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مضاعف‌سازی، آئینه، جابجایی نقش‌ها، صندلی داغ، اتاق تاریک و صندلی خالی از جمله تکنیک‌هایی است که در این شیوه درمانی مورد استفاده درمانگر نمایشی قرار می‌گیرد که بر اساس آن بازیگر توانخواه و یا بازیگری که دچار چالش و معضلات اجتماعی است قادر خواهد بود بر بسیاری از دل نگرانی‌ها، اضطراب‌ها و ترس‌های خود غلبه کند.
در تئاتر درمانی از کودکان کار، زنان بدسرپرست و یا سرپرست خانوار و افراد توانخواه دارای معلولیت ذهنی و یا جسمی استفاده می‌شود و در ایران نیز از سال ۸۵ به تئاتر درمانی اهمیت بیشتری داده شده به نوعی که پیش از این سال، تنها ۴۵ گروه نمایشی ویژه توان خواهان در کل کشور فعالیت داشت.
«آب نبات ۱۴۰۰» نام نمایشی است که از روز شنبه ۳۰ بهمن ماه تا ۶ اسفند قرار است توسط گروه تئاتر درمانی آبی در مجتمع خاتم الانبیا رشت با استفاده بازیگران توانخواه به روی صحنه برود.
کسب ۱۲ جایزه جشنواره‌ای حاصل تلاش ۲۰ ساله گروه تئاتر درمانی آبی
گروه تئاتر درمانی آبی رشت با کسب مقام سوم کارگردانی و همچنین سوم بازیگری به عنوان نخستین جایزه در جشنواره تئاتر بهزیستی کشور نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت و پس از آن با بردن نمایش‌های مختلف در طول ۲۰ سال گذشته جوایز متعددی را برای گیلان به ارمغان آورد اما سرپرست و کارگردان این گروه حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.
ابراهیم حسن زاده با اشاره به آغاز فعالیتش در تئاتر از سال ۷۳، اظهار کرد: با حضور در نخستین جشنواره تئاتر توانخواهان کشور در سال ۸۰ با هنر تئاتر درمانی آشنا و علاقه مند شدم که در این رشته فعالیت خود را آغاز کنم با حضور در نخستین جشنواره تئاتر توانخواهان کشور در سال ۸۰ با هنر تئاتر درمانی آشنا و علاقه مند شدم که در این رشته فعالیت خود را آغاز کنم.
وی افزود: مدت‌ها طول کشید تا روش کار با توانخواهان آشنا شوم چرا که باید زبان گویش و همچنین نحوه ارتباط گیری و گفتگو با آنها را آموخت اما در نهایت با اجرای نخستین نمایش در جشنواره تئاتر درمانی بهزیستی توانستیم مقام سوم کارگردانی را کسب کرده و جایگاه سوم بازیگری کشور هم به بازیگر نابینای مطلق از گروه ما رسید.
حسن زاده با اشاره به تولید سالانه دو اثر نمایشی در دو بخش کودک و نوجوان و توانخواهان در ۲۰ سال گذشته، ادامه داد: ۳۳ بازیگر در گروه تئاتر درمانی آبی رشت هفته‌ای یک روز تمرین می‌کنند که ۱۹ نفر از آنها توانخواهان و بقیه از کودکان کار، زنان بی سرپرست و بد سرپرست هستند.
وی اضافه کرد: ۱۲ اثر در بخش توانخواهان توانست در جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای و ملی جایزه کسب کند که آرزوی پرنده، سایه، بازی نقش نمایش، نقاب، یک شاخه گل، مسیر روشنایی و صحنه آخر از جمله این آثار است.
تئاتری که برای درمان چالش‌های اجتماعی به روی صحنه می‌رود
این کارگردان تئاتر در ادامه با بیان اینکه تئاتر درمانی، چالش‌های اجتماعی را به نمایش در می‌آورد، گفت: در تئاتر درمانی تلاش می‌شود که مردم و مسئولان از زاویه‌ای دیگر معضلات و چالش‌های اجتماعی و زیست محیطی را ببینند.
حسن زاده با اشاره به دوری دو ساله گروه تئاتر درمانی آبی از صحنه‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا، افزود: نمایش نیمکت، مجوز خود را برای اجرا دریافت کرد ولی به روی صحنه نرفت اما برای امسال نمایش آب نبات ۱۴۰۰ با موضوع زیست محیطی به نمایش عموم گذاشته می‌شود.
وی با بیان اینکه این نمایش با محوریت پسماند نوشته شده است، ادامه داد: در این نمایش سعی شده با استفاده از زبان کودک و بکارگیری کارکترهای عروسکی حیوانی به این موضوع پرداخته شود که در صورت عدم نگهداری صحیح از محیط زیست و ریختن زباله در مراتع و جنگل‌ها با مهاجرت حیوانات به سمت شهرها و معضلی جدید برای شهرنشینان ایجاد می‌شود.
حسن زاده اظهار کرد: این نمایش می‌خواهد به مخاطبان خود این پیام را برساند که در صورت رسیدگی و نگهداری صحیح جنگل‌ها و محیط زیست هر موجودی در محل زندگی خود سکونت دارد و مزاحمتی برای دیگران ایجاد نمی‌شود.
هیچ گونه حمایت مالی نمی‌شویم
کارگردان و طراح گروه تئاتر درمانی آبی رشت با اشاره به عدم حمایت‌های مالی از سوی هیچ نهاد و اداره‌ای، گفت: اداره کل ارشاد و بهزیستی استان سالن‌هایی را برای اجرا و تمرین در اختیار این گروه هنری قرار داده اما به دلیل نداشتن مسیری مناسب برای تردد بازیگران معلول و ناتوان شرایط برای ما بسیار دشوار است و متأسفانه مناسب سازی لازم در سالن‌های نمایش برای معلولان و توان خواهان صورت نگرفته است.
حسن زاده با بیان اینکه گروه تئاتر درمانی آبی هیچ گونه کمک هزینه‌ای دریافت نکرده است، افزود: به تازگی روابط عمومی اداره کل بهزیستی گیلان تبلیغات رسانه‌ای را تنها در حوزه خود آغاز کرده است.
وی اضافه کرد: سازمان بهزیستی هنوز نمی‌داند که تبلیغات برای فعالیت فرهنگی باید دائمی باشد تا هنرمندان توانخواه در این عرصه انگیزه مضاعفی برای حضور در اجتماع داشته و از انزوای آنان جلوگیری شود و این موضوع فریاد ۲۰ ساله من است ولی گوش شنوایی نیست.
ارتباط تنگاتنگ هنر و ایجاد شادی و نشاط اجتماعی
معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد گیلان با اشاره به اینکه همگان به نقش و تأثیر تئاتر در حوزه‌های اجتماعی، انتقال مفاهیم و فرهنگ سازی آگاه هستند، گفت: از ابتدای پیدایش تئاتر تا به امروز شاهد ظهور و بروز کارکردهای جدیدی برای هنر نمایش هستیم.
سید امیر مصباح با بیان اینکه ما به تأثیرات شگفت انگیز هنر درمانی در موضوعات مختلف معتقدیم، افزود: رابطه تنگاتنگی بین هنر و ایجاد نشاط و شادی وجود دارد و هنر به هر شکل و در هر قالبی این نشاط و شادی را می‌تواند به انسان‌ها هدیه کند.
وی با اشاره به اینکه اجرای زنده نمایش‌ها و فاصله اندک میان بازیگران و تماشاگران این احساس شادی و نشاط را بیش از سایر هنرها منتقل می‌کند، اضافه کرد: قطعاً تأثیرگذاری هنر نمایش در آسیب‌های اجتماعی به واسطه همین ویژگی و شاخصه‌ها بیش از سایر هنرها است قطعاً تأثیرگذاری هنر نمایش در آسیب‌های اجتماعی به واسطه همین ویژگی و شاخصه‌ها بیش از سایر هنرها است.
مصباح در ادامه به نقش فرهنگ سازی هنر بخصوص نمایش و تئاتر اشاره کرد و گفت: بیان معضلات و آسیب‌های اجتماعی در قالب نمایش علاوه بر آگاهی بخشی به جامعه می‌تواند ارائه دهنده راهکار برای حل آن نیز باشد.
معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان تأکید کرد: بر همین اساس طی سال‌های گذشته بارها شاهد بوده‌ایم که هنر به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی همواره مورد توجه قرار گرفته و به کار می‌رود.
میزبانی از توانخواهان و کودکان کار در برنامه‌های هنری
وی در ادامه با اشاره به ظهور و گسترش استفاده از تئاتر در حوزه درمان با عنوان «تئاتر درمانی» در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورها به ویژه ایران، اضافه کرد: این واژه بیشتر درمان‌های غیر دارویی را در اذهان تداعی می‌کند که گروهی از آن به عنوان یک شیوه مؤثر در حوزه توانبخشی استفاده می‌کنند.
مصباح ادامه داد: همیشه این شعار را که «معلولیت محدودیت نیست» شنیده‌ایم اما امروز «تئاتر درمانی» مصداق عینی این شعار است زیرا تمرکز و توجه ویژه ای به موضوع بهره گیری از افراد دارای معلولیت‌های جسمی، حرکتی و حتی ذهنی دارد.
وی با بیان اینکه در استان گیلان چند گروه تئاتر در این حوزه فعال هستند و با استفاده از توانخواهان، کودکان کار، زنان بد سرپرست و بی سرپرست اجراهایی نیز داشته‌اند، گفت: بهره مندی همه به ویژه توانخواهان از هنر یکی از رویکردهای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان و معاونت هنری این اداره کل بوده است.
مصباح با اشاره به حضور برخی توانخواهان و کودکان کار در برنامه‌های هنری همانند کنسرت‌های موسیقی و تئاتر قبل از شیوع ویروس کرونا، افزود: تلاش کرده‌ایم که زمینه حضور این افراد را در برنامه‌های هنری فراهم کنیم و یا برای دلگرمی آنها در برنامه‌هایی که این عزیزان نقش محوری در آن دارند حضور داشته باشیم.
وی اضافه کرد: در جشنواره فیلم فجر امسال نیز با توجه به اینکه در دو مکان برگزار شد در دو شب میزبان برخی از توانخواهان و کودکان کار بودیم.
امضای تفاهم نامه‌ای برای تسهیل فعالیت هنری توانخواهان
معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان با بیان اینکه توانخواهان همیشه نشان داده‌اند در همه حوزه‌ها توانمندی و استعداد فوق العاده ای دارند، ادامه داد: به عنوان متولیان حوزه هنر استان گیلان تلاش داریم تا حد امکان زمینه‌های فعالیت برای این افراد را فراهم کنیم.
وی به امضای تفاهم نامه با اداره کل بهزیستی گیلان برای پشتیبانی و حمایت از فعالیت توانخواهان و سایر افراد تحت پوشش در همین راستا اشاره و اضافه کرد: بر اساس این تفاهم نامه کارگاه‌های آموزشی در حوزه عروسک سازی و نویسندگی برگزار و مربیان بهزیستی در آن شرکت کردند.
مصباح ادامه داد: قرار بود بعد از پایان دوره آموزشی، این مربیان با ساخت عروسک و نوشتن یک نمایشنامه از توانخواهان به عنوان بازیگران و عروسک گردانان استفاده کنند و این نمایش‌ها را برای عموم اجرا کنند که با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی همه فعالیت‌ها مواجه شدیم.
وی با اشاره به صدور مجوز و دادن سالن برای اجرای تئاترها به گروه‌های فعال در حوزه تئاتر درمانی در استان گیلان صدور مجوز و دادن سالن برای اجرای تئاترها به گروه‌های فعال در حوزه تئاتر درمانی در استان گیلان، اظهار کرد: بر اساس تفاهم نامه ما بین اداره کل ارشاد و بهزیستی جلسات تخصصی با حضور رابطان دو دستگاه برای برگزاری چند جشنواره با حضور توانخواهان، کودکان، زنان بدسرپرست و بی سرپرست در دستور کار بود که متأسفانه شیوع ویروس کرونا برنامه ریزی ها به تعویق انداخته است.
معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان با تأکید بر لزوم حمایت و پشتیبانی از فعالیت این گروه‌ها، ادامه داد: تلاش می‌کنیم تا اجرای برنامه‌ها برای این افراد تسهیل شود.
وی همچنین به عدم مناسب سازی سالن‌های نمایش برای بهره مندی این افراد اشاره و تأکید کرد: این مطالبه به حق توانخواهان است که سالنی مناسب شرایط خود داشته باشند و باید با همکاری همه دستگاه‌های متولی در این زمینه نیز گام‌های مثبتی برداریم.
